Numan van de schans
Aan de weg tussen Allardsoog (Bakkeveen) en Een-West ligt de Zwartendijksterschans, vroeger ook wel Eenerschans genoemd. De schans werd in 1593 gebouwd om de Friese grenzen te verdedigen tegen de Spanjaarden. In 1672 werd de schans opgeknapt toen Berend van Galen (Bommen Berend) zijn strooptochten hield. Rond 1730 werden de grenzen van Groningen, Friesland en Drenthe opnieuw vastgesteld. De Friese schans kwam toen in Drenthe te liggen.
Zwartendijksterschans in 1822
Maar jarenlang bleef de schans nog wel een Friese enclave in de Drentse heide. Vanuit Friesland werd er een “oppasser” in de schans gestationeerd. Deze had een belastingvrije woning. Die woning stond in de schans. De tot nu meest bekende bewoner was een zekere “Hans van de Schans” (Nieuw Drents Volksalmanak 1898). Van hem wordt vermeld dat hij de laatste bewoner van het huis in de schans was. Hij was vrij zeker de Johannes Geerts die op 4 november 1804 in Norg trouwde met Aaltje Girbes (Winters). Aaltje was gedoopt in Veenhuizen op 19 maart 1780 als dochter van Girbe Geerts en Annechjen Geerts. Aaltje overleed op 28 april 1824 in de Zwartendijksterschans. Haar man Johannes Geerts, die soms de achternaam Schans gebruikte overleed op 4 februari 1831 ook in die schans. Hij was geboren te Peize op 12 maart 1780 (naam Hans in doopboek) als zoon van Geert Hansen en Grietje Roelfs.
In 1832, direct na de dood van Johannes Geerts (Schans), vermeldt de kadastrale kaart dat de woning in de schans eigendom is van de diaconie van Een. In 1839 schreef D.H. van der Meer uit Drachten een oudheidkundige beschouwing over Bakkeveen in het Friesche Volksalmanak. Over de Zwartendijkster schans schreef hij: “Er stond voorheen in deze schans eene huizinge, welke tot vóór weinige jaren door een gepensioneerd militair bewoond werd, die van de Staten van Friesland jaarlijks eene bezolding ontving. Thans is de woning afgebroken, de tuin verwoest, de wallen zijn ingestort, waardoor de gracht is gedempt; en men zal, na verloop van eenige jaren, naauwelijks de plaats meer weten aan te wijzen, waar de schans voorheen gelegen heeft.” Pas in 1980 werd de schans helemaal gerestaureerd en hij ligt er nu prachtig bij.
Zwartendijksterschans (2010)
Een lange inleiding om te komen tot het eigenlijke onderwerp van vandaag: De kosten van levensonderhoud van Jentje Nieman. De zaak speelde in 1866 voor de Hooge Raad. Jentje was armlastig geworden en woonde in Donkerbroek. Het was de vraag wie hem ondersteuning moesten geven, het Armbestuur van Donkerbroek of dat van Norg. De Friezen waren van mening dat Norg de kosten voor haar rekening moest nemen. Jentje verklaarde zelf geboren te zijn in het gehucht Landweer bij Allardsoog. De ene keer verklaarde hij dat dit in Friesland was en bij een andere gelegenheid dat dit tot Drenthe behoorde. Drenthe en Friesland gingen vervolgens de strijd aan waar dat gehucht nu precies lag.
Eén verklaring onder ede speelde een belangrijke rol. Die werd gegeven door Gerrit Kornelis Roozeboom. Hij verklaarde zeker te weten dat Jentje Nieman was geboren in de Zwartendijksterschans. Daarin stond een huis, waarin Jentje was geboren. De ouders van Jentje hadden eerst bij Allardsoog gewoond maar waren voordat Jentje was geboren naar die schans verhuisd. Gerrit Roozeboom kwam zeker twee of drie maal per week bij de familie Nieman in de Schans. De Hoge Raad durfde door de tegenstrijdige verklaringen niet meer met zekerheid voor zijnde bewezen te verklaren dat Jentje was geboren in Allardsoog of in Een. Bovendien was hij niet gedoopt. Toen hij in 1839 trouwde werd de naam van zijn vader niet vermeld. Zijn moeder was Wimke Jentjes Numan. Beslist werd dat hij armlastig werd bij het Rijk, onderhouden op Staatskosten dus.
Behalve Hans van de Schans kennen we nu dus een tweede bewoner van het huis in de schans, de familie Nieman. Ze gebruikten zowel de achternaam Nieman, Nieuwman als Numan. Later bijna alleen nog maar Numan. Jentjes vader was Jan Karels Nieuwman (Numan). Toen zijn moeder Wimke Jentjes in 1823 overleed werd genoteerd dat ze ongehuwd was. In 1860 werd ze vermeld met de achternaam Hovinga.
Maar in het trouwboek van Duurswoude vinden we wel in 1797 een proclamatie van het voorgenomen huwelijk van Jan Karels en Wimke Jentjes, beiden op dat moment afkomstig uit de Eenerschans. Een bewijs overigens dat de schans nog steeds onder Fries beheer stond, anders was er grif in Een (Norg) geproclameerd. In 1812 nam deze Jan Karels in Drachten de achternaam Nieuwman aan en gaf daarbij acht kinderen op, waaronder de 16-jarige Jentje (abusievelijk als Jantje vermeld op de website van Tresoar). De oudste kinderen uit het eerste huwelijk van Jan Karels met Rientje Annes werden allemaal gedoopt maar na 1772 stopte dat soort inschrijving. De kinderen bij Wimke Jentjes werden geen van allen gedoopt. Jan Karels en Wimke Jentjes zullen, hoewel geproclameerd, niet getrouwd zijn. Jan Karels was de aangetrouwde oom van Wimke Jentjes. Wimke was een dochter van een zuster van zijn eerste vrouw. Daardoor zal het huwelijk na de derde proclamatie mogelijk zijn verspierd (tegengehouden). Toen was er zeker al één kind (Sjoukje) geboren uit dat huwelijk, misschien al wel twee en er volgden nog zeker vier.
Jan Karels woonde in 1797 en 1798 zeker in de Zwartendijksterschans. Zoon Anne uit het eerste huwelijk werd rond 1785 geboren in Bakkeveen, waarschijnlijk bij Allardsoog. In 1789 was een Martje Oedzes dienstmeid bij Jan Karels in Bakkeveen (lidmatenboek). Jan Karels was rond 1799 weer terug in Drachten. Zijn voorganger als bewoner van de schans was Albert Hendriks, die er zeker op 9 februari 1796 woonde. Dat blijkt uit de informatieboeken van Opsterland. Een opvolger van Jan Karels, waarschijnlijk niet direct, was de hierboven al genoemde Johannes Geerts alias Hans van de Schans, het eerste bewijs van diens bewoning komt in december 1804 als dochter Grietje in de schans wordt geboren.
Het geheel toont ook aan dan ook overheden, als het gaat om de centen, een kort geheugen hebben. Men moet toch ook wel ergens in het achterhoofd hebben geweten dat de Zwartendijksterschans heel lang een soort van Friese enclave in Drenthe is gebleven.
Google Maps heeft vastgelegd hoe de schans er momenteel bij ligt. Wie iets dieper wil graven in de geschiedenis krijgt een goed overzicht via een artikel in Noorderbreedte.
GEERT SINES 
Recente reacties