Franciscus Hellendoorn Cramer
Vorige week schreef ik over een door de regering opgesteld en verplicht formuliergebed, klik hier. Daarbij gebruikte ik de formulering zoals die in het Groningse resolutieboek werd vermeld. In Friesland was een dergelijk gebed ook voorgeschreven. Een predikant die zich daar niet aan hield was Franciscus Hellendoorn Cramer, de predikant van Suawoude en Tietjerk.
Franciscus was in 1758 in Stavoren geboren als zoon van Douwe Pieters Cramer en Maria Hellendoorn. Hij werd op 13 mei 1787 in Suawoude en Tietjerk bevestigd als predikant.
Franciscus bleek een aanhanger van het patriottisch gedachtegoed te zijn. Toen na de revolutie van 1787 het gezag van de prins van Oranje hersteld was kreeg hij de afrekening gepresenteerd. Op 4 september 1788 namen Gedeputeerde staten van Friesland een resolutie aan waarin Franciscus uit zijn bediening als leraar werd gedeporteerd (afgezet).
De reden daarvoor was “zijn gedrag, gehouden in enige gedane Leerredenen (preken), zo ter plaatse zijner Gemeente als te Hallum, waarin dezelve zich zo disobediënt (ongehoorzaam) aan de stellige orders van het College nopens het bidden van het formulier, maar ook in plaats van dat gearresteerde formulier, de allerhonendste en rust verstorende uitdrukkingen in zijn gebeden heeft gebezigd”. Franciscus moest op die 4 september 1788 verschijnen in de vertrekkamer van het college van G.S. Daar werd hij gehoord over zijn standpunten. Hij wist zich tijdens dat verhoor niet te “zuiveren”.
Het college vond dat dit “ten ene male verderfelijk was voor de algemene rust” en het gevaar lag volgen G.S. daarin dat predikanten “die openlijk en met verachting van de bevelen van ’s Lands Hoge Regering, het Hoogwaardige ambt van Bedienaren van Gods Woord en de leer des Vredes” aan hun toehoorders verachting voor de Soeverein en ontrustende bewegingen inboezemden.
Franciscus moest officieel in kennis worden gesteld van de resolutie en de officier van Tietjerksteradeel moest binnen zes weken een stemming voor een nieuwe predikant uitschrijven. Bovendien werd besloten dat Franciscus nooit weer predikant in Friesland mocht worden. Tevens staat in de resolutie aangeven dat justitie zich ook nog even met Franciscus zou gaan bemoeien.
Inderdaad, justitie zette zijn naam op de criminele rol. Franciscus liet het er niet meer op aan komen en vluchtte (samen met anderen) naar Saint Omer in Frankrijk, iets zuidoostelijk van Calais gelegen, waar hij op 15 september 1788 aankwam. Volgens zijn eigen schrijven leefde hij daar eerst in grote armoede maar was later een jaar lang als Protestants aalmoezenier in dienst van het legioen Franche Etrangère (Bataafse legioen).
Ook in Frankrijk bleek dat Franciscus geen gemakkelijk heerschap was. Hij kreeg het al gauw aan de stok met andere gevluchte en daar verblijvende Nederlandse predikanten. Daarbij speelde op de achtergrond ook nog een verschil van mening tussen Coert Lambertus van Beyma, ook een gevluchte Fries, en andere predikanten een rol. Franciscus maakte zich niet erg geliefd bij zijn ambtgenoten.
In Nederland veranderde intussen de politieke situatie. De Bataafse republiek was uitgeroepen, Oranje was gevlucht en Franciscus keerde terug naar Suawoude en Tietjerk waar hij op 21 juni 1795 opnieuw werd bevestigd als predikant. Zijn opvolger in Suawoude en Tietjerk, Petrus van Gorkum, werd er tegelijkertijd weer uitgeknikkerd en op emeritaat gesteld. Later werd Van Gorkum predikant in Gerkesklooster.
Franciscus Hellendoorn Cramer was in 1789 of 1790 (in Frankrijk) getrouwd met Janet MacKenzie (Willemstad gedoopt 9 maart 1755 – 1823 Suawoude), een dochter van Murdoch McKenzie en Isabelle Jonston. Ook op 21 juni 1795 kwam ze met attestatie van Saint Omer binnen in Suawoude c.s. Ze overleed daar in 1823, waarna de 64-jarige Franciscus binnen vijf maanden hertrouwde met de 21-jarige Geertje de Jong (Leeuwarden 1802 – 1870 Eernewoude), een dochter van Gosse Taedes de Jong en Antje Jacobs. Bij de naamsaanneming in 1811 gaf Franciscus op geen kinderen te hebben.
inschrijving Jannet McKenzie in lidmatenregister Suawoude
familieberichten Hellendoorn Cramer 1823
In het jaar 1801 komt Franciscus nog eenmaal “boven drijven”. Hij stuurde een verzoekschrift aan de Eerste kamer van het Vertegenwoordigend Lichaam des Bataafsen Volks.
Daarin verzocht hij om aan hem, evenals aan sommige andere predikanten die uit hoofde van ondergane mishandelingen bij de revolutie van het jaar 1787 hun Vaderland hadden moeten verlaten, zijn gederfde traktement van 4 september 1788 tot 1 mei 1795 alsnog te betalen. Dat had hij berekend op 3700 gulden. Franciscus ving bot, het verzoek van de “Burger F.H. Cramer werd gedeclineert en geweesen-van-de-hand”.
Dan blijft het verder stil rond Franciscus. Hij ging met emeritaat op 1 juli 1834 en overleed in Oenkerk op 14 januari 1840.
overlijdensadvertentie Franciscus Hellendoorn Cramer
De Bataafse republiek was opgehouden te bestaan, Nederland was een deel van Frankrijk geweest en daarna was het huis van Oranje weer aan de macht gekomen. Franciscus hield zich waarschijnlijk rustig, hij zal in de loop der jaren zijn wilde haren verloren hebben en de “botte” afwijzing van de Bataven zal hem misschien ook tot nadenken hebben gestemd.
GEERT SINES 
Recente reacties