Joost van Vondel in Niebert
Let op het ontbreken van “den” in bovenstaande naam. Dit verhaal handelt dan in eerste instantie ook niet over een dichter, maar over veenarbeiders. Want in 1862 / 1863 behandelde de Raad van State het zoveelste geschil over het “Domicilie van onderstand”. Deze keer inzake Anne van Vondel.
Anne van Vondel woonde in 1862 in Appelscha. Hij kwam in de problemen en vroeg “onderstand” aan. Vroeger moest de geboorteplaats voor de kosten van onderhoud opdraaien. Bij Anne van Vondel was dat niet Appelscha. Maar welke plaats dan wel? Volgens Anne zelf was hij geboren in Niebert in de gemeente Marum. In Marum werd dit echter ontkend. Anne zou wel zijn geboren in Niebert, maar een deel daarvan lag in de gemeente Marum en een ander deel in de gemeente Leek. Toen probeerde men heel precies vast te stellen in welk huis Anne geboren was.
Volgens de gemeente Ooststellingwerf was Anne in het huis genaamd “het Hoendernest” geboren. Volgens Marum hadden de ouders van Anne wel gewoond in het Hoendernest, waren daarna in een ander huis gaan wonen (waar in 1862 Hendrik Heuker in woonde) en daarna verhuisd naar een huis genaamd “de Joostentuin”, dat in de gemeente Leek stond, op de derde optrek (gang) ten oosten van de Boerakkers. Volgens Marum was Anne of in het Hoendernest of in het “Heuker”-huis geboren. Dat “Heuker”-huis stond in Leek (Tolbert). Er volgde een speurtocht in oude boeken. Men vond in het Diaconieboek van Niebert dat daar op 24 april 1796 waren getrouwd Joost Annes en Wietske Roelfs, de ouders van Anne. In datzelfde diaconieboek vond men ook een vermelding dat op “19 martiuus 1797” in het bekken (collecteschaal) was ontvangen twee stuivers bij de doop van Anne, de zoon van Joost Annes en Wietske Roelfs.
Ooststellingwerf had Anne zelf gehoord en deze had verklaard dat zijn ouders hem hadden verteld dat hij op 25 februari 1797 was geboren in Niebert, in het huis “op den vijfden of zesden intrek” ten westen van de Boerakkers, het Hoendernest genaamd. Zijn ouders huurden dat huis van Roelof Simons. Kort na zijn geboorte was het gezin verhuisd naar het “Heuker”-huis en nog later naar de Joostentuin in de gemeente Leek (Tolbert). Anne noemde verder nog drie namen van mensen die meer zouden kunnen vertellen. Dat waren zijn halfzuster Roelofke Popkes, zijn volle zuster Grietje van Vondel en zijn tante Iebeltje Roelfs. Deze laatste was 80 jaar toen ze gehoord werd in Friesland.
Volgens tante Iebeltje was Anne niet in het Hoendernest geboren.
Halfzuster Roelofke Popkes, 70 jaar oud, verklaarde zeer stellig te weten dat Anne wel in het Hoendernest was geboren, westelijk van de Boerakkers, eerst eigendom van Jan Oebels en pas later van Roelof Simons. Verder waren haar ouders kort na de geboorte van Anne verhuisd naar het huis van de weduwe van Roelof Elskes, later door Hendrik Heuker bewoond. Weer later waren ze naar de Joostentuin verhuisd.
Zuster Grietje van Vondel was zelf in het “Heuker”-huis geboren evenals een reeds overleden broer Roelf van Vondel. Haar broer Anne was in het Hoendernest geboren.
De gemeente Leek deelde mee dat het dorp Niebert altijd in zijn geheel bij Marum had behoord en dat er pas na de invoering van het kadaster slechts drie huizen overgegaan waren naar Leek (Tolbert).
De Raad van State was gauw klaar. Niebert behoorde onder Marum en werd als onderhoudsplichtig aangewezen.
Genealogische gegevens.
Bekend is uit het bovenstaande dat de behoeftige Anne van Vondel een zoon is van Joost Annes van Vondel en Wietske Roelfs van der Scheer. Wietske had een zuster Iebeltje Roelfs. Deze Iebeltje vond ik terug in Siegerswoude als vrouw van de arbeider Jan Annes Tienstra. In Siegerswoude woonde ook nog een Jogchem Annes Tienstra, eveneens arbeider, getrouwd met Jantje Roelfs. De Roelfs-dochters zullen wel kinderen zijn geweest van Roelf Pieters en Sjouwktje Boukes. Wytske en moeder Sjouwktje overlijden beiden in huis nr. 116a in Tolbert, terwijl Joost Annes overleed in huis nr. 116. De dames komen in de boeken voor met de achternamen Van der Scheer, Van Zonder en Zondervan.
In 1771 trouwden in Siegerswoude Anne Roels en Antje Joostes. Kinderen lieten ze daar niet dopen. Anne Roels overleed waarschijnlijk in mei 1789 in De (Friese?) Wilp, hij werd begraven in Siegerswoude. Dat blijkt uit de diakonierekening van dat dorp. Antje Joostes overleed in 1811 in Tolbert. Het gezin van Anne en Antje legt een verbinding tussen Siegerswoude en Nuis / Niebert / Tolbert. Ze zijn de ouders van Jan Annes Tienstra en van Jogchem Annes Tienstra, beiden later in Siegerswoude (De Wilp) woonachtig. Jogchum Tienstra ondertrouwde in 1802 in Niebert met Jantje Roelfs en bij zijn tweede huwelijk met Tjitske Huizinga worden zijn ouders vermeld. Jan Tienstra ondertrouwde in 1803 in Nuis met Iebeltje Roelfs. Een andere zoon was Roelf Annes (de) Visser, die in 1809 in Siegerswoude trouwde met Engeltje Berends Stenekes. We vinden dit gezin later terug in Marum (De Wilp) en als Roelf daar in 1858 overlijdt worden zijn ouders Anne Joostes Visser en Antje Roels genoemd. Dat soort naamsverwisselingen zie je in oude aktes ook heel vaak.
Anne Roels en Antje Joostes zijn zeer waarschijnlijk ook de ouders van Joost Annes van Vondel. Joost werd zo rond 1776 vermoedelijk in Siegerswoude geboren. Via een omweg ben ik dan weer terug op Opsterlandse bodem. Antje Joostes overleed in 1811 in Tolbert, waarschijnlijk in het huis van (haar zoon) Joost Annes van Vondel, mogelijk de Joostentuin. Was ze daarmee terug op voorvaderlijke bodem?
Het kwam veel vaker voor dat broers verschillende achternamen gebruikten. Vaak ook trouwden kinderen uit één gezin met kinderen uit één ander gezin.
De behoeftige Anne Joostes van Vondel overleed in 1868 in Appelscha. In de overlijdensakte staat dat hij ongehuwd was. Dat klopt, maar hij vormde wel een gezin met Trientje Pieters (Selmasius) waarbij hij zes kinderen kreeg, waaronder een Joost Annes van Vondel.
Grafzerk Joost Annes van Vondel, Oosterse Es, Appelscha
Tenslotte de toponiemen.
– Waar de Joostentuin heeft gestaan weet ik niet precies, ergens iets oostelijk van Boerakker, op de derde optrek (gang) ten oosten van die streek.
– Het Hoendernest is een oude boerderijnaam. In het Familiearchief Leuringh is al in 1670 sprake van de verkoop van dat Hoendernest in Niebert en in 1866 wordt in het archief van de Stichting Weltevreden melding gemaakt van een boerenplaats in Niebert, “eertijds genaamd het Hoendernest”. De stichting verkocht die boerderij in 1963. In dat archief zitten twee kaartjes, zodat waarschijnlijk wel de exacte plaats van dat Hoendernest te achterhalen is. Wat uit dit verslag al bekend is dat het stond op de vijfde of zesde intrek ten westen van Boerakker.
Terug naar de schrijver-dichter Joost van den Vondel. De achternaam van de behoeftige Anne uit Appelscha was ook aan Mr. J. van Lennep in 1869 opgevallen. In zijn boek, “De werken van Vondel”, deel 12, schreef hij letterlijk de tekst van de verslagen van de Raad van State over. Hij kwam tot de conclusie dat Joost Annes (van Vondel) geen familie van de schrijver-dichter kon zijn.
Werken van Vondel, deel 12, door Mr. J. van Lennep, 1869
Ik kan Van Lennep volgen over het niet verwant zijn, de rest lijkt me een een beetje “dikke-duim-werk”. Want Anne van Vondel was geboren in het Hoendernest, niet in de Joostentuin. Bovendien is Niebert toch echt een Gronings dorp. Laten we vader Joost maar het voordeel van de twijfel geven en aannemen dat hij door z’n achternaam met een knipoog verwees naar de naam van onze volksdichter. Mijn duim is dan echter net zo dik.
bron: Verslagen van de Raad van State.
GEERT SINES 
Recente reacties